Istorija logora
Istorija nacističkog logora na Beogradskom sajmištu
Za obuhvatniju istoriju logora na Sajmištu možete preuzeti transkript predavanja Dr Milana Koljanina i videti bibliografiju.
>> transkript
>> audio
>> bibliografija
Beogradsko sajmište 1937.-1938.
1937.
Prva faza izgradnje Beogradskog sajmišta. Prvo je sagrađano pet Jugoslovenskih paviljona, a zatim Centralna kula, Italijanski, Mađarski, Rumunski, Čehoslovački i Spasićev paviljon.
Otvaranje Prvog beogradskog sajma, 11. septembra 1937.
1938.
Druga faza izgradnje je završena otvaranjem Turskog i Nemačkog paviljona.
Ovde možete pogledati filmove o otvaranju Beogradskog sajma:
>> semlin.info
Početak okupacije Jugoslavije
1941.
U aprilu 1941. godine Nemačka i njeni saveznici napadaju Jugoslaviju.
U bombardovanju Beograda 6. aprila 1941, srušen je Most Kralja Aleksandra (danas Brankov most). Sajamski paviljoni nisu bili značajnije oštećeni.
16. april 1941.
Gestapo izdaje Naredbu po kojoj su svi Jevreji, pod pretnjom smrću, morali da se prijave nemačkoj policiji, da bi bili registrovani i dobili žute trake.
Istorijski dokument možete preuzeti ovde:
>> dokument: naredba 16.04.1941
31. maj 1941.
Objavljena je Naredba koja se odnosi na Jevreje i Cigane. Naredba određuje ko se smatra Jevrejinom i Ciganom. Njome se Jevreji i Romi isključuju iz javnog i privrednog života, faktički im se oduzima imovina, obavezuju se na registraciju u posebne spiskove (Judenregister i Zigeunerlisten) i prisilni rad. Pored toga, naredba propisuje obavezno nošenje žutih traka za Jevreje i Rome, zabranjuje im rad u javnim ustanovima i u profesijama pravnika, lekara, stomatologa, veterinara i farmaceuta, kao i posetu bioskopima, pozorištima, mestima zabave, javnim kupatilma, sportskim terenima i zelenim pijacama.
Originalni tekst naredbe možete pročitati ovde:
>> elmundosefarad.wikidot.com
Jul–decembar 1941.
Nemački Vermaht počinje s masovnim streljanjima jevrejskih i romskih muškaraca, koji su uglavnom bili internirani u vojni logor u Topovskim šupama, na Autokomandi. Oni su služili kao taoci predviđeni za streljanje, u okviru represivnih mera za gušenje ustanka u Srbiji.
Preostali članovi njihovih porodica, žene, deca i starci internirani su u logor na Sajmištu, koji je nosio naziv „Judenlager Semlin“, Jevrejski logor Zemun.
Jevrejski logor Zemun – Judenlager Semlin
8. decembar 1941.
Osnovan je logor na Sajmištu pod upravom Gestapoa za Srbiju i komandom oficira SS.
Posle streljanja muškaraca, prve jevrejske i romske porodice, uglavnom žene, deca i starci, odvedeni su u Jevrejski logor Zemun. Ukupno je bilo internirano oko 6400 Jevrejki i oko 600 Romkinja. Jedna od prvih zatočenica bila je i bolničarka Hilda Dajč, čija su četiri pisma iz logora sačuvana i mogu se pročitati ovde:
>> semlin.info
Januar–mart 1942.
Od januara do kraja marta 1942, najveći deo Roma je pušten iz logora. Prema naknadnom uputstvu Naredbe o Jevrejima i Ciganima, ta mera se odnosila samo na Rome bez stalnog prebivališta. Na osnovu dokaza o stalnom prebivalištu iz mesta stanovanja, zatočene romske porodice su mogle uputiti molbu za puštanje iz logora. Jevrejska medicinska sestra Matilda, koja je bila određena za starateljku „Ciganskog logora“, organizovala je pisanje molbi i predavala ih komandi logora. Šta se desilo sa grupom koja nije mogla dokazati stalno prebivalište nije potpuno istraženo.
Mart 1942.
U drugoj polovini marta specijalni kamion-gasna komora marke Zaurer (Saurer), napravljen u Nemačkoj kao sredstvo za masovno ubijanje, stigao je u Beograd sa dvojicom oficira Vilhelm Gecom (Wilhelm Goetz) i Ervin Majerom (Erwin Meyer). 18. i 19. marta 1942. Nemačka policija je uhapsila sve lekare i bolesnike iz Jevrejske bolnice u ulici Visokog Stevana (danas se u toj zgradi nalazi Defektološki Fakultet, dok je pre okupacije to bila zgrada Jevrejskog ženskog društva). Uhapšeni su i osoblje i bolesnici smešteni u zgradi Jevrejskog kulturnog društva „Oneg Šabat“ u Jevrejskoj ulici 16. Od 19. do 22. marta 1942, između 700 i 800 Jevreja iz te grupe odveženo je i ubijeno u gasnom kamionu, „dušegupki“. Njihova tela su zakopana u posebno pripremljenim rakama u Jajincima.
Početak aprila–10. maj 1942.
Jevrejkama i njihovim porodicama u logoru na Sajmištu saopšteno je da će biti prebačeni u drugi logor, u Rumuniji ili Poljskoj. Rečeno im je da svoje stvari spakuju u pakete i da ih označe imenom i adresom. Svi su bili ugušeni u „dušegupki“, na putu preko pontonskog mosta kroz Beograd ka Jajincima. Tamo su njihovi leševi zakopani, zajedno s leševima drugih zatočenika. Tokom 1943–44, leševi su ekshumirani i spaljeni, da bi se uništili svi tragovi zločina.
Odgovorne osobe za uništenje Jevreja bile su: Emanuel Šefer (Emanuel Schäfer), šef svih policijskih službi u Srbiji, Bruno Zatler (Bruno Sattler), šef Gestapoa, kao i komandant Jevrejskog logora Zemun, Herbert Andorfer, sa svojim pomoćnikom Edgarom Engeom (Edgar Enge).
Prihvatni logor Zemun – Anhaltelager Semlin
Maj 1942.
Logor na Sajmištu je dobio funkciju prihvatnog logora. U njega su prebacivani zarobljenici iz drugih logora, radi upućivanja na prinudni rad u Nemačku i okupirane zemlje. Kroz ovaj logor je prošlo oko 32.000 zatočenika od kojih je utvrđeno da je život izgubilo 10.636 osoba.
Leto 1942.
U logor je doveden veliki broj zatočenika sa Kozare, iz istočne Bosne i Bosanske Krajne. Deo zatočenika je bio prebačen iz ustaških logora u Jasenovcu i Staroj Gradiški. Oko 3000 ljudi je vraćeno u Jasenovac, gde su odmah ubijeni.
Avgust 1942.
Radni sposobni i zdravi zatočenici su izdvojeni u poseban logor, koji se nalazio na samom ušću Save u Dunav.
1943.
Logor na Sajmištu dobija centralnu ulogu u mreži nemačkih logora. U njega su dovedeni zatočenici iz Italije, Grčke i Albanije.
16–17. april 1944.
U savezničkom bombardovanju Beograda stradao je veliki broj zatočenika. Samo mali broj uspeva da pobegne.
17. maj 1944.
Uprava logora je predata ustaškoj policiji, iako je sam logor i dalje bio u službi nemačkih interesa, pod komandom nemačkog oficira.
Jul 1944.
Logor je raspušten. Poslednji zatvorenici su prebačeni u druge logore ili pušteni.