Prenosimo tekst Milovana Pisarija, člana Foruma za primenjenu istoriju, objavljen na Mašini , internet portalu za proizvodnju društvene kritike, povodom 70. godišinjice oslobođenja Beograda:
KURS, mural “20. oktobar”
Na današnji dan, pre 70 godina, Beograd je oslobođen od fašističkih okupatora i njihovih pomagača. Ta vojna pobeda koju su iznele Narodno oslobodilačka vojska Jugoslavije i Crvena armija značila je i početak građenja novog društva sa emancipacijskom politikom prevazilaženja klasnih razlika. Ponovno uspostavljanje kapitalističkog sistema dovodi do revizije značenja ove pobede kao i do negiranja njenih političkih i ideoloških učinaka.
Stigli smo do sedamdesete godišnjice oslobođenja glavnog grada nekadašnje Jugoslavije. Na ove dane 1944. godine, borci Prve proleterske divizije su, po naredbi Vrhovnog štaba, predvodili proboj kroz utvrđene nemačke i kvislinške položaje. Ušli su u grad iz pravca Banjice, nastavili prema Autokomandi i Slaviji, sve do Terazija i Bulevara. Osim njih, Šesta lička divizija je s Topčidera krenula ka Mostaru i Sarajevskom ulicom stigla do Nemanjine i kasnije do Savamale. Uz Dunav, s Karaburme prema Dorćolu, delovala je Peta krajiška divizija. Oko Čukarice i Žarkova, pa sve do Avale, borile su se divizije koje su između ostalog zaustavile jednu veliku nemačku jedinicu koja je pokušavala da se probije i spoji s vojnicima u gradu. Uz borce Narodne oslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), bili su tu i crvenoarmejci, grupisani u oklopne, artiljerijske, manje pešadijske i vazduhoplovne jedinice. Borba za oslobođenje Beograda trajala je nedelju dana, od 14. do 20. oktobra. Toga dana, umesto nacističkih simbola, nad gradom su se zavijorile crvene i jugoslovenske zastave. Potera za neprijateljem nastavila se sledećih šest i po meseci, do konačne kapitulacije poslednjih fašističkih snaga u Jugoslaviji. U bici za Beograd učestvovalo je oko 40.000 boraca NOVJ-a i oko 25.000 crvenoarmejaca. Poginulo je 2.953 pripadnika NOVJ-a i 976 pripadnika Crvene armije. U redovima NOVJ-a bilo je i mnogo ljudi iz Srbije koji su se u nedeljama pre toga dobrovoljno priključili borbi. Osim toga, mnogi Beograđani su se priključili tokom uličnih borbi pomažući kako su umeli i mogli. Kako podseća Milan Radanović, jedan od retkih istoričara koji se beskompromisno zalaže za antifašizam, a pri tom ne gubi iz vida nužnost kritičkog gledanja na prošlost, nakon oslobođenja Beograda „postalo je očigledno da je moguće očekivati skorašnji poraz nemačkog okupatora i njegovih saradnika na jugoslovenskom tlu“.
Tokom postojanja socijalističke Jugoslavije, oslobođenje Beograda bilo je jedan od onih važnih datuma koji su se uvek obeležavali. Tim povodom je pre dvadeset devet godina poslednji put organizovana vojna parada. Sve komemoracije su i dalje imale jasan politički značaj. Pored Titovih slika, vijorile su se ponosno jugoslovenske zastave s petokrakom i zastave jedinica NOVJ-a. Bila je to demonstracija sile jednog političkog sistema koji je nastao iz antifašističke borbe, upravo kao što je Jugoslovenska narodna armija nastala iz onih partizanskih odreda koji su u julu 1941. krenuli u borbu protiv nacista, fašista i njihovih saradnika. Iznad svih bila je Komunistička partija Jugoslavije, koja je uspela ne samo da potuče neprijatelja i okupatora, nego i da uspostavi novi društveni, ekonomski i politički poredak. Jer borba za oslobođenje je značila i to: stvaranje uslova za revoluciju i uspostavljanje društva bez klasnih razlika, kao prevazilaženje kapitalizma.
Do pre nekoliko nedelja je mogućnost da se oslobođenje slavi nizom manifestacija uključujući i vojnu paradu izgledala kao naučna fantastika. Niko ne bi poverovao da je mogu organizovati oni koji su skoro dvadeset godina veličali najgore četničke zločince i agresivni nacionalizam koji je, između ostalog, doveo do masovnih stradanja u celoj bivšoj Jugoslaviji. Ipak, desilo se. Predsednik Nikolić je uspeo da u svom konfuznom govoru, s gotovo bolnom grimasom, pomene partizane i crvenoarmejce kao oslobodioce.
U teškom pokušaju da događaj ispune nekakvim sadržajem, organizatori su rešenje pronašli u povezivanju Prvog i Drugog svetskog rata, sve u ime srpstva: od Cera do Sremskog fronta, od Stepe Stepanovića do Koče Popovića, uvek se srpska vojska hrabro borila protiv onih koji su neprekidno manevrisali kako bi uništili Srbiju i srpski narod. Trebalo je da ih Putin podseti da su Beograd oslobodili Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije i Crvena armija, da su u pitanju bili Jugoslavija i Sovjetski savez, ne Srbija i Rusija.
Postojao je, dakle, pokušaj da se komunistički i jugoslovenski politički značaj ovog događaja sagleda sa stanovišta današnjeg nacionalnog pristupa istoriji i sećanju, to jest da se istorija falsifikuje i oslobođenje Beograda pripiše Srbiji, a ne Jugoslaviji. Bio je to tragikomičan pokušaj da se barem za trenutak prevaziđe ono što su demokrate radile tokom svoje vladavine, pretvarajući četnike od saradnika okupatora i zločinaca u antifašiste svetskog ranga: jer bilo bi previše u očima prijatelja Putina, ali i Evrope, pokazati četnike i kao oslobodioce Beograda, dok je s druge strane bilo jasno da se u duhu dvadesetogodišnjeg dubokog antikomunizma ne mogu pomenuti Jugoslavija i Komunistička partija.
Organizovanje niza manifestacija, kao što su izložbe, filmske projekcije, a naročito vojne parade, koje se naizgled dramatično kose s ranijim inicijativama za veličanje četničkog pokreta i osuđivanje komunizma, u funkciji je dolaska ruskih prijatelja i potpisivanja raznih ugovora o saradnji pre svega ekonomskog karaktera. Vojna parada trebalo je da posluži kao svečana večera, desert koji se nudi uvaženom gostu posle značajnog političkog sastanka. S druge strane, trebalo je da pokaže glasačima vladajuće koalicije da je vojska Srbije povratila ponos, dostojanstvo i snagu.
Antifašistička borba, koju je u Jugoslaviji vodila isključivo Komunistička partija, odavno je ispražnjena od svog izvornog političkog značaja i pretvorena u nacionalno veličanje imaginarne prošlosti, one u kojoj su se srpski patrioti borili protiv nacizma i fašizma; sada je, međutim, napravljen korak dalje jer je ostvarena potpuna depolitizacija same antifašističke borbe, koja je svedena na prazne istorijske trenutke lišene bilo kakvog obeležja. Svi su zbunjeni, naročito istoričari desnog opredeljenja, ali je sve veoma logično. Na vlasti su tehnokrati, novopečeni sledbenici neoliberalne doktrine koji su u ime kapitala shvatili da je prošlost bez političke konotacije mnogo profitabilnija nego jasno opredeljena pozicija. Shvatili su da se može iskoristiti u važnim prilikama, kakva je poseta jednog od najvažnijih svetskih nosilaca ekonomske moći, a i da se u slučaju potrebe može prilagoditi bilo kakvom drugom gostu. Tako će biti i ubuduće: ukoliko sledeće godine u Beograd ne bude doleteo neki moćnik svetske ekonomije kojem je obeležavanje oslobođenja važno, onda neće ni biti proslave. Prisustvo nekolicine boraca na tribini tokom vojne parade, pored patrijarha, visokih predstavnika Vojske Srbije i pokislih članova sadašnje vlade, samo je folklorno pojavljivanje statista s ordenjem. Umesto da odbije učešće u takvoj predstavi, SUBNOR se odmah svim snagama stavio na stranu organizatora: ništa čudno, uzimajući u obzir njegovo delovanje u skorijoj prošlosti.
Antifašizam u današnjoj Srbiji nije ništa drugo nego lutajući pojam koji vladajuće političke klase ne mogu i neće da fiksiraju. A to je, usled antikomunističke histerije koja već više od dvadeset godina vlada u ovoj, kao i u mnogim drugim evropskim zemljama, jednostavno nemoguće: jer nacionalno viđenje prošlosti ne može da razreši problem koji predstavljaju narodnooslobodilački i komunistički pokret, čiji su se borci borili za Jugoslaviju i za komunizam, protiv fašizma, ali i protiv kapitalizma. Zato je predstava u čast Putinovog dolaska nebulozno koncipirana, zato obuhvata i Prvi i Drugi svetski rat, zato su jugoslovenske zastave i zastave jedinica Narodnooslobodilačke vojske ostale zgužvane između srpskih zastava iz Prvog svetskog rata i zastava današnje Republike Srbije.
U tom smislu, onaj ko misli da ovogodišnje obeležavanje oslobođenja Beograda predstavlja neku vrstu preokreta u službenoj politici sećanja države Srbije – greši. Ono je zapravo još jedna potvrda nacionalizacije prošlosti pokrenute raspadom socijalističke Jugoslavije, a koja se utvrdila tokom poslednjih deset godina. Njena osnovna crta jeste pokušaj da se ispiše jedna jedina istorijska istina koja povezuje sve događaje od nastanka Kraljevine Srbije, preko oslobodilačkih balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, Drugog svetskog rata, u kojem su četnici bili glavni antifašisti (i antikomunisti), sve do ratova devedesetih, u kojima se uloga Srbije i srpskog naroda uvek predstavlja u duhu viktimizacije i nužno odbrambeno. Cilj je ‒ kao što je odavno jasno između ostalog i zahvaljujući medijskom angažmanu (najbolji primer je serija „Ravna gora“) ‒ pronalaženje puta u istoriji koji može da objedini sve vrednosti tipične za jednu savremenu evropsku državu: antifašizam i antikomunizam, to jest antitotalitarizam, i večita borba za nacionalni interes i kapitalistički poredak.
Ovakvo građenje nove istorije i nove politike sećanja rezultat je neoliberalnog političkog konteksta u kojem se nalazimo. Nemoguće ga je promeniti ukoliko se i sam politički kontekst ne promeni. Naime, ako želimo da proslavimo oslobođenje Beograda ili pobedu nad fašizmom, moramo da istaknemo zastave Komunističke partije Jugoslavije, Prve proleterske brigade i Jugoslavije. Drugačije to nije moguće.
U ponedeljak, 20. oktobra 2014. godine u 17h u Kulturnom centru Beograda biće predstavljena knjiga Oslobođenje. Beograd, oktobar 1944. autora Milana Radanovića u izdanju Fondacije Roza Luksemburg. Knjiga govori o istorijskom značaju oslobađanja Beograda i poraza snaga nemačkog okupatora i kolaboracionista u Srbiji u jesen 1944. Ukazano je na vojno-strateški značaj prodora Crvene armije na Balkan i u srednje Podunavlje kao i na značaj oslobođenja Beograda u kontekstu prerastanja Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije iz gerilske vojske u modernu oružanu silu sposobnu da izvodi krupne vojne operacije.
U saradnji sa Jugoslovenskom kinotekom, postavku je obogatio film Dejana Kosanovića o oslobođenju Beograda.
